Hoe lessen over terrorisme angst bij leerlingen kunnen verminderen

Hoe groot is de kans dat jij of een bekende slachtoffer wordt van een aanslag? Hoeveel mensen zijn er sinds 2000 overleden door terrorisme in Nederland? Een greep uit de vragen die we aan leerlingen stellen in ons onderzoek naar het effect van ons lesmateriaal. Op de tweede vraag komen uiteenlopende antwoorden, variërend van 3000 tot ‘zeker wel onder de 100’. Het juiste antwoord is zes.* Dit verbaast leerlingen vaak. Net als in Amerika, waar hier onderzoek naar gedaan is, overschatten mensen de dreiging van terrorisme vaak, wat kan leiden tot angst. Deze angst zorgt ervoor dat terroristen veel aandacht krijgen en teweegbrengen in de samenleving. Wat kunnen we hieraan doen? Het antwoord ligt mogelijk in het onderwijs! Onderzoekers Peter Krause, Daniel Gustafson, Jordan Theriault en Liane Young deden onderzoek naar het effect van educatie op de angst voor terrorisme. Zij publiceerden onlangs een essay waarin ze de implicaties van hun onderzoek uitlichten. 

Les over terrorisme

Wat was hun conclusie? Lessen over terrorisme kunnen ervoor zorgen dat leerlingen anders gaan kijken naar terrorisme. Zo kunnen ze de daadwerkelijke dreiging die uitgaat van terrorisme beter inschatten. De onderzoekers verzamelden data door middel van verschillende vragenlijsten van twaalf universiteiten. Deze vragenlijsten werden ingevuld door mensen die ofwel een vak, (online) cursus of lezing volgden over de oorzaken, strategieën en effecten van terrorisme (de ’treatmentgroep’), ofwel een vak, (online) cursus of lezing volgden dat niet over terrorisme ging, maar over politieke wetenschap of geschiedenis (de ‘controlegroep’).** Soms ging het om een cursus van een half jaar over terrorisme en soms ging het om een kort online vragenlijst-experiment waarin deelnemers een video van tien minuten keken over terrorisme of financiële crises. Er kwam een duidelijk beeld uit deze data: Hoe het vak of de cursus ook was vormgegeven, de studenten uit de terrorisme-gerelateerde vakken schatten de dreiging van terrorisme op hun eigen leven en Amerika veel minder groot in nadat ze het vak hadden gevolgd. Dit in tegenstelling tot de studenten uit de controlegroep.  

Het onbekende wordt minder eng

Het interessante is dat de vakken, (online) cursussen of lezingen over terrorisme niet als lesdoel hadden om de angst voor terrorisme weg te nemen, of om de dreiging voor terrorisme beter in te schatten. Hoe werkt dit? De sleutel ligt in de kennisgerichte insteek van de vakken, cursussen en lezingen. Als je leert over de oorzaken, strategieën en effecten van terrorisme in een omgeving waarin kennis en angst duidelijk van elkaar gescheiden worden, kun je terrorisme beter duiden. Het onbekende wordt dan minder eng en – hoewel terroristen nog steeds als immoreel gezien worden – kun je beter begrijpen wat ze doen en waarom ze dat doen. Dit zorgt voor kalmte, weerbaarheid voor en een alternatief referentiekader op de emotionele (sociale) mediaberichtgeving en heftige beelden over terroristische aanslagen. 

Dit effect van kennisgerichte interventies op de houding van studenten ten opzichte van terrorisme bleek ook al uit een eerder onderzoek van Theriault, Krause en Young, waarover ze in 2017 publiceerden. Ze gaven toen twee lessenreeksen over terrorisme (de een over een hypothetische terrorist en de ander over buitenlands beleid en terroristische dreigingen) en zagen dat de houding van studenten (n=435) ten aanzien van terroristen veranderde. Door studenten nieuwe associaties mee te geven, kregen zij meer grip op de materie.

Onderzoek van TerInfo

De onderzoeken van Theriault en collega’s hebben betrekking op studenten binnen het hoger onderwijs en de Amerikaanse context. Hoe zit het met Nederlandse scholieren? Hoe bang zijn zij voor terrorisme? En: Zorgen kennisgerichte lessen over terrorisme ervoor dat ook zij de dreiging van terrorisme beter in kunnen schatten en er minder bang voor zijn? Hier doet TerInfo onderzoek naar. Op de basisschool doen we onderzoek naar wat leerlingen uit groep 7 en 8 weten, vinden en voelen met betrekking tot terrorisme. Dit doen we aan de hand van een vragenlijst en verdiepende interviews met enkele leerlingen. Op de middelbare school bestuderen we het effect van onze les ‘Wat is terrorisme?’ op de houding, ingeschatte dreiging en angst van leerlingen met betrekking tot terrorisme. In de les krijgen leerlingen uitleg over wat terrorisme inhoudt, over wat we zelf kunnen doen tegen terrorisme en waarom ze zich er niet bang door hoeven te laten maken. Dit doen we aan de hand van een historiserende benadering van terrorisme en door cijfers met betrekking tot de actuele dreiging van terrorisme te tonen en te bespreken. De leerlingen vullen op twee momenten een vragenlijst in: een week voor de les en maximaal een week na de les. Daarnaast interviewen we enkele leerlingen om dieper in te gaan op wat de les teweegbrengt. 

Interesse om deel te nemen aan een van onze onderzoeken? Dat kan! Stuur een mailtje naar ter-info@uu.nl en wij nemen zo snel mogelijk contact met je op. 

Verder lezen?

* Pim Fortuyn in 2002, Theo van Gogh in 2004 en de mensen die omkwamen bij de aanslag in Utrecht in 2019. De politieke moord op Pim Fortuyn viel in de periode voordat er terrorismewetgeving was. Van de aanslag op Koninginnedag in Apeldoorn in 2009 (acht doden) en de schietpartij in Alphen aan de Rijn in 2011 (zeven doden) is het niet duidelijk of het om terrorisme gaat, omdat het motief van de dader nooit is vastgesteld.

** In totaal zijn 31 (terrorisme-gerelateerde en niet-gerelateerde) vakken op universiteiten, online cursussen en online lezingen meegenomen in deze studie.

Deze blog is geschreven door Mila Bammens, projectmedewerker bij TerInfo.