Home > Kennisbank > Grote vragen > Waarom bestormden betogers overheidsgebouwen in Brazilië?

Waarom bestormden betogers overheidsgebouwen in Brazilië?

Laatste update: 02/02/2023 , Foto credits: Agência Senado (Flickr), https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/2.0/deed.nl  

Op 8 januari 2023 werd Brazilië opgeschud door een bestorming van overheidsgebouwen in de hoofdstad Brasilia, waarbij het Braziliaanse parlementsgebouw, het Hooggerechtshof en het presidentieel paleis werden bestormd en er meerdere vernielingen werden aangebracht. Deze bestorming werd uitgevoerd door aanhangers van de rechtse voormalige president Bolsonaro, als protest tegen de inauguratie van de linkse sociaaldemocratische president Lula. Na de bestorming zijn meer dan 1500 bestormers aangehouden. 

Wat was de aanleiding van de bestorming? 

Tussen januari 2019 en januari 2023 was de rechtse Jair Bolsonaro aan de macht in Brazilië. Deze president staat voornamelijk bekend om zijn traditionele en conservatieve ideeën: zo is hij tegen homoseksualiteit, rechten voor inheemse mensen en transgender personen, en tegen het recht op abortus. Naast deze traditionele waarden hecht hij veel belang aan de landbouwsector en het bestrijden van criminaliteit, waardoor hij al jaren veel aanhangers vanuit allerlei hoeken aantrekt. Deze aanhangers hebben Bolsonaro de afgelopen vier jaar onvoorwaardelijk gesteund en worden daarom ook wel de ‘Bolsonaristas’ genoemd. 

In oktober 2022 nam Bolsonaro het tijdens de Braziliaanse presidentsverkiezingen op tegen de linkse Luiz Inácio Lula da Silva, in de volksmond ‘Lula’ genoemd. Lula is al eerder president geweest van Brazilië tussen 2003 en 2010, maar werd tijdens zijn laatste termijn veroordeeld voor corruptie. Na een spannende verkiezingsperiode won Lula met een kleine meerderheid de Braziliaanse verkiezingen. Alhoewel er geen bewijs is dat er fraude is gepleegd, zijn Bolsonaro en zijn aanhangers ervan overtuigd dat de verkiezingen niet eerlijk zijn verlopen. Daarnaast staan zij niet achter het idee dat de nieuwe president van Brazilië eerder veroordeeld is. Bolsonaro vecht zijn verlies in een aantal staten aan, maar zonder resultaat. 

De onvrede onder de Bolsonaristas heeft geleid tot meerdere protesten en rellen door het land. Een deel van hen pleit zelfs voor militair ingrijpen en een staatsgreep, met als doel dat Bolsonaro aan de macht kan blijven.  Dit wordt deels aangewakkerd door Bolsonaro zelf: hij heeft eerder laten doorschemeren voorstander van een dictatuur te zijn. Bolsonaristas kampeerden voor de bestorming bij legerkazernes. Ondanks al deze tegenspraak, werd Lula toch geïnaugureerd als president van Brazilië op 1 januari 2023. Dit verliep niet geheel vlekkeloos: er werden extra veiligheidsmaatregelen genomen, en er werd een man aangehouden met explosieven en een mes tijdens het inauguratiefeest. Aangezien het leger weigerde in te grijpen om de beëdiging van Lula te voorkomen, namen de Bolsonaristas het drastische besluit om een week na de inauguratie overheidsgebouwen te bestormen. 

Hoe wordt er gekeken naar de bestorming? 

Bij de bestormingen van het parlementsgebouw, het Hooggerechtshof en het presidentieel paleis vonden grote vernielingen plaats: ruiten werden ingegooid, interieur werd gesloopt en op beelden is zelfs te zien dat spullen werden gestolen. Duizenden bestormers konden een aantal uur lang hun gang gaan voordat de gebouwen weer werden heroverd door ordediensten. Dit was pas mogelijk toen Lula een ‘federale interventie’ aankondigde en alle veiligheidsdiensten naar het Plein van de Drie Machten had gestuurd. 

Oud-president Bolsonaro, die zich ondertussen in Amerika bevond, zei de bestorming te veroordelen en er niet bij betrokken te zijn geweest. Hij uitte wel zijn steun voor democratische protesten, maar gaf aan dat het aanvallen van overheidsgebouwen te ver gaat. President Lula, daarentegen, gelooft dat Bolsonaro zijn verantwoordelijkheid moet nemen voor het aanwakkeren van de bestorming. Ook noemde hij de bestormers ‘fascisten’ en ‘fanatici’ en beloofde hen te bestraffen. De overheid bestempelde de bestorming als een ‘antidemocratische daad’ en een poging om politieke doelen te bereiken met geweld. Op 9 januari 2023 noemden de president, het congres en het Hooggerechtshof de daden in een officiële verklaring ‘terroristisch’. Ook de meeste Brazilianen, zowel vanuit links als rechts, veroordelen de acties. 

Niet alleen de bestorming zelf, maar ook de veiligheidsdiensten konden op veel kritiek rekenen aangaande hun aanpak van de bestorming. Lula sprak zich hard uit tegen de veiligheidsdiensten die de bestormers hadden moeten tegenhouden. Hij, maar ook de Braziliaanse media, vroegen zich af hoe dit heeft kunnen gebeuren en hoe het kon zijn dat het leger niet voorbereid was op de bestorming. Op video’s is te zien dat sommige politieagenten niet ingrepen tijdens de bestorming en zelfs selfies namen met de bestormers. 

De bestorming werd ook internationaal veroordeeld: de Canadese, Mexicaanse en Amerikaanse overheden beloofden ‘de vrije wil van het Braziliaanse volk te steunen’. De Amerikaanse president Biden heeft Lula uitgenodigd voor een bezoek, dat zal volgen in februari 2023. Deze steun is tekenend, gezien de soortgelijke bestorming van het Amerikaanse Capitool door Trump supporters in 2021 (zie ook de veelgestelde vraag). 

Wat gebeurde er na de bestorming? 

Direct na het incident werd een groot onderzoek gestart door de Braziliaanse overheid. Hierbij werden de vernielde gebouwen onderzocht op bewijsmateriaal, zoals vingerafdrukken en foto’s, om daders op te sporen. Daarnaast werd uitgezocht wie betaald had voor openbaar vervoer om de overheidsgebouwen te bereiken. De overheid deelde de beelden van de bestormingen in het openbaar, met de hoop dat verdachten konden worden geïdentificeerd. Op het moment van schrijven loopt het onderzoek nog, maar reeds werden al meer dan 1500 aanhangers opgepakt.   

Gezien de kritiek op de veiligheidsdiensten, werd de veiligheid in het federale district overgenomen door de overheid zelf. Het bureau van de Braziliaanse procureur-generaal had het Hooggerechtshof gevraagd een arrestatiebevel uit te vaardigen tegen Anderson Torres, de voormalige minister van Justitie en de chef van de Federale Politie tijdens de bestorming. Later werden ook tientallen militairen, 26 regionale politiechefs en achttien hoofden van de regionale politie ontslagen. Lula gaf aan vele leden van de politie en het leger te wantrouwen, gezien hun mogelijke steun voor Bolsonaro. 

Interessant is dat ook socialemediaplatforms zijn verzocht door de Braziliaanse regering om inhoud te verwijderen die kan aanzetten tot nog meer geweld. Dit  is gedaan omdat Bolsonaristas, voorafgaand aan de bestorming, gebruikmaakten van platforms zoals Instagram, YouTube en Telegram om hun plannen te delen, te mobiliseren en te groeperen. De angst heerst dat dit soort socialemediakanalen als broeiplek voor verder geweld kunnen dienen. 

Veelgestelde vragen 

In hoeverre kan de bestorming van de Braziliaanse overheidsgebouwen vergeleken worden met de bestorming van het Amerikaanse Capitool? 

De Braziliaanse bestorming is veel vergeleken met de bestorming van het Amerikaanse Capitool op 6 januari 2021. Hierbij bestormden honderden aanhangers van de toenmalige Amerikaanse president Donald Trump het Capitool in Washington. Dit deden zij om de vergadering van het Amerikaanse Congres, waarbij de verkiezingsoverwinning van de democratische president Joe Biden werd bevestigd, te verstoren. Deze aanhangers namen onder andere pijpbommen, wapens en molotovcocktails mee en verwoestten interieur. Het Amerikaanse congreslid Alexandria Ocasio-Cortez stelde dat ‘bijna op de dag af twee jaar nadat het Capitool is aangevallen door fascisten we nu zien dat fascistische bewegingen hetzelfde proberen in Brazilië’.  

De twee incidenten kennen veel overeenkomsten. De grootste overeenkomst is dat in beide situaties aanhangers van een voormalige, rechtse president overheidsgebouwen bestormden: terwijl het in Amerika om aanhangers van Donald Trump ging, ging het in Brazilië om aanhangers van Jair Bolsonaro. Zowel de Verenigde Staten als Brazilië worden gekenmerkt door een zeer gepolariseerd politiek klimaat met een sterke conservatieve onderstroom. In beide situaties waren deze conservatieve aanhangers overtuigd van verkiezingsfraude en opgehitst door sociale media. Op Braziliaanse sociale media werd de hashtag #FestadeSelma (Festa als in feest, Selma als in een militaire oorlogskreet) veelvoudig gebruikt, welke wordt gezien als de Portugese variant van #StopTheSteal, de populaire hashtag die duidde op de vermeende ‘gestolen verkiezingen’ in Amerika.  

Meer weten? 

Verder luisteren 

Credits thumbnail 

Agência Senado (Flickr), https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/2.0/deed.nl